Bilimkurgu Makale Makale

Olağanüstü Yolculuklar’ın Kaptanı Pierre-Jules Hetzel

Pierre-Jules Hetzel, 1814 yılında, Fransa’nın Chartres kentinde dünyaya geldi. 1837’de kendi yayınevini kuran Hetzel’in yolu 1861 yılında Jules Verne ile kesişti. Verne, Hetzel ile tanışmadan önce romanı Balonla Beş Hafta (Cinq semaines en ballon) romanını çeşitli yayıncılara götürmüş ama kabul ettirememişti. Hetzel ise romanı görür görmez Verne’nin potansiyelini fark etti ve bu romanın yayınlanması ile  24 yıllık işbirliği başlamış oldu.

Hetzel, Verne ile bir anlaşma yaptı. Buna göre Verne her yıl Hetzel için yeni eserler yazacaktı. Bu eserler, Hetzel’in “Magasin d’éducation et de Récréation” adlı dergisinde yayınlanacaktı. Hetzel, Balonla Beş Hafta’nın ardından yayınlanan “Kaptan Hatteras’ın Maceraları” (Voyages et aventures du capitaine Hatteras) kitabının ön sözünde Jules Verne’i “Gelecek nesiller için önemli bir değer” olarak tüm dünyaya tanıtıyordu.

Yayıncı, Editör, Akıl Hocası

Hetzel, Jules Verne’nin yayıncısı, editörü ve akıl hocasıydı. Eserlerinin popülaritesinin ve satışlarının artmasında Hetzel’in yaptığı öneri ve düzeltmelerin payı büyüktü. Hetzel’in, Jules Verne’nin romanları üzerindeki etkisi bilinen bir gerçekti. Ancak bu etkinin büyüklüğü, ikilinin arasındaki yazışmalar yakın dönemde ortaya çıkana kadar anlaşılamamıştı.

Her şeyden önce Hetzel, Verne’nin yazdıklarının eğitici olmalarını istiyordu. İçinde yaşadıkları dönem, endüstri devriminin tam gaz devam ettiği ve bir çok alanda bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yaşandığı bir dönemdi. Bu nedenle, “Olağanüstü Yolculuklar”ın (Les Voyages Extraordinaires) gençleri bilime teşvik eden, eğitici, bununla birlikte ahlaki ve ideolojik açıdan da “uygun” olmaları gerekiyordu.

Les Voyages Extraordinaires
Les Voyages Extraordinaires

İşbirliklerinin ilk dönemlerinde Verne, kendisi için adeta bir manevi baba olan Hetzel’in eleştiri ve düzeltmelerini büyük bir memnuniyetle kabul ediyordu. Yazdığı mektuplarda, Hetzel’e minnettarlıkla teşekkür ediyordu. Bu dönemde Verne’nin yazdığı kitapların popülerlik kazanması ve yüksek satış rakamlarına ulaşmasında Hetzel’in rolü büyüktü.

Sansür ve Eleştirilerin Ağırlığı

İlk zamanlarda memnuniyetle kabul ettiği eleştiriler, zamanla, Verne için birer sıkıntıya dönüştü. Karşılıklı yazışmalarından anlaşıldığı üzere Hetzel zaman zaman kitapların sonunu, ya da karakterin geçmişini değiştirecek, olay örgüsüne müdahale edecek tavsiyelerde bulunuyor ve eserlere ağır bir sansür uyguluyordu. Müstehcen olarak nitelendirilebilecek referanslar ve politik açıdan sorun çıkarabilecek karakterler satışları etkileyebileceği endişesiyle değiştiriliyordu. Verne, bu durumdan bunaldığını bir mektubunda “İçinde hareket etmeye mahkum olduğum dar alan” (“milieu assez restreint où je suis condamné de me mouvoir) olarak nitelendiriyordu.

Verne’nin yazın hayatında kendi tarzını arama sürecinin ne kadar etkilendiğini engellenen romanlarından da anlayabiliyoruz. Bu kitaplardan biri olan 20. Yüzyılda Paris (Paris au XXème Siècle) ancak 1994 yılında okuyucuyla buluşabildi. Verne’in gelecekteki Paris’i anlattığı bir roman yazdığı ve Hetzel tarafından reddedildiği hakkındaki rivayetin aslında gerçek olduğu, 1986 yılında Hetzel’in varislerinin arşivinde bulunan bir mektup ile ortaya çıkabilmişti. Buna göre Hetzel, yirminci yüzyılda geçen ve gelecekte olması muhtemel olduğu düşünülen teknolojik ilerlemeler ile birlikte on dokuzuncu yüzyılın politik ve sosyal hayatını da hicveden bu kitabı şiddetle reddetmiş ve sert bir şekilde eleştirmişti. Mektupta;

“Üzülerek söylüyorum, burada gerçekten üzülerek size yazmak zorundayım ki çalışmanızın yayımlanmasının sizin kendi adınız için bir felaket olarak görürüm” diyordu.

Bu kitap, 20. Yüzyılda Paris (Paris au XXème Siècle) adıyla ancak 1994 yılında basılabildi.

Verne’nin Hetzel sansüründen geçmiş kitapları, esas itibariyle birer serüven kitaplarıydı. Her ne kadar içinde bilimsel heves bulunsa da bu kitapların günümüzde anladığımız şekliyle bilimkurgu olup olmadığı hala tartışılmakta. Bununla beraber 20. Yüzyılda Paris, tartışmasız olarak bir bilimkurgu. Hetzel müdahale etmeseydi, acaba Verne daha fazla buna benzer eserler verir miydi diye merak etmeden duramıyoruz.

Soğuk Rüzgârlar ve Hüzün

20. Yüzyılda Paris
20. Yüzyılda Paris

Zaman içerisinde artık eskisi gibi hoş karşılanmayan Hetzel’in tavsiyeleri, ikilinin arasının da bozulmasına neden oluyor. Bunu aralarındaki yazışmaların içeriğinden olduğu gibi üslubundan da anlayabiliyoruz. Erken dönemde, “sevgilerimle”, “en derin duygularımla” gibi ifadelerle biten mektuplar, son dönemlerde “saygılar”, “elini sıkıyorum” gibi daha soğuk kalıplarla bitiriliyor.

Her ne kadar araları soğusa da birbirlerinin hayatlarında hep çok önemli bir yere sahip oluyorlar. Kimin kimi meşhur ettiği ya da aralarındaki güç dengesinin değişimi konuları hala tartışılsa da, Hetzel’in 1886 yılındaki ölümü, Verne’i derinden etkiliyor. Hetzel sonrası romanlarında da açık şekilde bir karamsarlık ve hüzün havası var.

Sonuç olarak Hetzel’in Verne’nin ilk romanlarını geliştirmede büyük role sahip olduğu, Verne’nin hayal gücünü en iyi şekilde yönlendirerek yeni bir ‘Janr’ın doğuşunda başrol oynadığı muhakkak. Jules Verne’nin eserlerini kimi zaman kısıtlamış ve hatta sansürlemiş olsa da unutulmamalı ki, Hetzel olmasaydı, “Olağanüstü Yolculuklar” hiç yazılmayabilirdi.

 

Kaynaklar

Brown, P.E., 2011. A Critical History of French Children’s Literature: Volume Two: 1830-Present, Routledge.

Dehs, V., 2013. Quelques préfaces de Jules Verne, peu ou pas connues, Verniana Jules Verne Studies, Volume:4

Ewans, B.A., 1988.The Extraordinary Libraries of Jules Verne, L’Esprit Créateur, Volume 28, Number 1.

Ewans, B.A., 2001. Hetzel and Verne: Collaboration and Conflict, Science Fiction Studies, Volume 28, Part 1.

Scheinhardt, P., 2011. Jules Verne : un processus d’écriture sous contraintes, Genesis, 33.

Unwin, T., 2006. Jules Verne: Journeys in Writing, Liverpool University Press.

https://en.wikipedia.org/wiki/Pierre-Jules_Hetzel

Okuduğunuz için teşekkürler

Fikirlerinizi paylaşmanız bizi çok sevindirir.
Yorum yazarak bizi daha iyi içerikler hazırlamak için destekleyebilirsiniz.

Düşüncelerini Paylaş



avatar

Fatmagül Bolat

1981 doğumluyum. Peyzaj Mimarıyım. Her zaman bilimkurguya ilgim olsa da dönüm noktası, Tübitak Kaçkarlar Doğa Eğitiminden Doğa Felsefesi Dersini veren Prof.Dr. İhsan Fazlıoğlu'nun bana "Mutlaka Asimov okumalısın" tavsiyesi oldu. Arada bilimkurgu öyküleri de yazıyorum.

7 Yorum

Yorum yazmak için tıklayın

  • Jules Verne’i cok severim. Bana bilim kurguyu sevdiren yazardir diyebilirim. Editorunun yazilarinda etkisi oldugunu duymustum ama boyle kisitlayici etkileri oldugunu da bilmiyordum. Cok aydinlatici olmus. Elinize sağlik.

    • Öncelikle çok teşekkür ediyorum. Evet, Hetzel’in etkisi gerçekten çok fazlaymış. Örneğin Hatteras’ın Maceraları kitabında Hetzel’in isteği doğrultusunda kitabın sonunu tamamen yeniden yazmış. İlk versiyonda Hatteras kitabın sonunda aktif bir volkana atlayarak intihar ediyormuş. Ama Hetzel buna itiraz etmiş. Belki de intihar etmeyi, ahlaki açıdan yanlış buluyordu, ya da gençlere kötü örnek olacağından korkuyordu, bilemiyorum. Ama Jules Verne, Hetzel istediği için hikayenin sonunu değiştirmiş ve bu kez daha psikolojik bir son tasarlamış. Buna göre Hatteras sağ olarak dönüyor ama aklını kaybetmiş olarak.
      Dikkat etmemiz gereken şey, Hetzel’in etkisini bugünün koşulları ile değerlendirmemek. Yoksa anakronizme düşmüş oluruz. O dönemde Jules Verne’in tüm dünyaca tanınan ve çevirilen eserler üretmesi, belki de Hetzel’in müdahalesi olmadan mümkün olamayacaktı. Yani bizim bugün tanıdığımız ve sevdiğimiz Verne, bir anlamda Hetzel tarafından şekillendirilen Hetzel. İyisiyle ya da kötüsüyle.

  • Bilimkurgu sevdasına Jules Verne ile düşmeyen çok az insan vardır herhalde. Olağanüstü dünyaların kapısını aralayıp bizi içeri itiverdi. Pek bilinmeyen bu detaylar için çok teşekkürler. Bizi şaşırtmaya devam et lütfen 🙂

  • Bilimkurgu denilince benim aklima Asimov’dan önce Jules Verne gelir. Eserlerinden ayri olarak bir yazar, bir insan olarak nelerden/kimlerden etkilendigini ögrenmek iyi oldu.

  • Bilim kurgu okumayı seven herkesin hayran olduğu bir isimdir Jules Verne. Ben çocukluğumdan beri birçok kitabını okuduğum bu muhteşem yazarın, yayıncısı ile böylesi bir bağı olduğunu bilmiyordum. Benim adıma çok faydalı bir yazı olduğunu söylemeliyim. Emeğinize sağlık.

Son Yazılarımız

44. Sayı Spotify’da

44. Sayı Spotify'da