Antik Oyunlar – Senet

OTUZ KARELİK BİR ÖTE DÜNYA OYUNU

Senet ya da Senat (Geçiş), antik Mısır’a özgü iki kişilik bir masaüstü strateji oyunudur. Oyuna dair en eski hiyeroglif M.Ö.3100 yılına tarihlenmektedir. Oyunun en anlaşılır görselleri yaklaşık M.Ö.2680-2613 arasında Üçüncü Hanedan zamanından Hesy’nin (Firavun Zoser’in doktoru olan üst düzey kraliyet görevlisi) mezar duvarında bulunmuştur. Senet, Yeni Krallık zamanında (M.Ö.1550-1077) klasik yapısını kaybederek, ölümden sonraki yaşama odaklanmış Mısır toplumunun dini öğretilerini içeren bir hale gelmiştir. Başlangıçta kareler üzerinde bulunan sayıların yerini ka’nın (yaşamın özü) bedeni terk ettikten sonraki yolculuğunu gösteren semboller almıştır ve oyun, seküler bir eğlence aracından dini bir ritüel eşyasına dönüşmüştür.

Mezarlarda senet oynayan soylu sınıf üyelerinin tasvirlerindeki hiyeroglifler ile oyun tahtasında bulunan sembollerin Ölüler Kitabındaki belirli bölümlerden alınmış olması, oyuna yüklenen anlamları keşfetmede araştırmacılara yardımcı olmaktadır. Senetin manevi amacı; ölümden sonraki yaşamın çeşitli aşamalarını geçerek ruhun yeniden dirilişe kavuşmasıdır. Tutankamon’un mezarında bulunan oyun kutularının bir tarafında senet oyunu, diğer tarafındaysa başka bir popüler antik oyun olan Ur Kraliyet Oyunu bulunmaktadır (1). Oyun Hıristiyanlık dönemi sonrasında önemini yitirerek unutulmuştur. Yeniden keşfedilen kuralları 1970’lerin sonunda Timothy Kendall tarafından derlenmiş ve 1978 yılında Ölülerin Dünyasından Geçiş: Senet’in Anlamı ve Oynanması (Passing Through the Netherworld: The Meaning and Play of Senet, an Ancient Egyptian Funerary Game) ismiyle piyasaya sürülmüştür.

Oyunun bazı versiyonlarında birinci kare tanrı Thoth’un Evi anlamına gelmektedir. Ruh önce Thoth’un makamında yargılanarak geçişine başlayacaktır. Yine aynı örnekte on ikinci kare tanrı Osiris’in tezahürlerinden biri olan Orion Takımyıldızını göstermektedir ve ruhun ölüler diyarına giriş yaptığını ifade etmektedir. Daha sonraki varyasyonlarındaysa altı adet kareye ait özel anlamlar dikkati çeker:

• On Beşinci Kare: Yenilenen hayattır. Kimi oyun tahtalarında ankh, kimilerindeyse kurbağa tasviri vardır. Ruh yeniden diriliş yürüyüşüne başlar.
• Yirmi Altıncı Kare: Mutluluk Evidir. İyi şansı gösterir. Mumyalanıp sonsuz yaşama hazırlanmayı ifade eder.
• Yirmi Yedinci Kare: Nil’in Suları ya da Kaos suları adıyla geçer. Oyundaki en uğursuz karedir.
• Yirmi Sekizinci Kare: Niyet ya da Üç Yargıç Evidir. Ruhun aşabilmesi için üç yargıcın ikna edilmesi gerekmektedir.
• Yirmi Dokuzuncu Kare: İkizler ya da İki Yargıç Evidir. Ruhun dirilişe son adımı atması için iki yargıcı da ikna etmesi gerekir
• Otuzuncu Kare: Tanrı Horus’un Evidir. Artık ruh dirilerek yeni yaşamına adım atabilir.

OYUNA BAŞLARKEN

Oyunu denemek için mukavvadan basit bir model yaptım. Oyun tahtası örneği için M.Ö. 1500’lü yıllara ait Abydos’dan çıkarılmış, bütünlüğünü koruyan bir oyun tahtası, kurallar için Timothy Kendall’ın yorumu referans alınmıştır. Oyunu test etmede bana yardımcı olan kız kardeşim Yasemin Bozdemir Ortaç ve eşi Mete Ortaç’a teşekkür ederim. Oyun için gerekenler:

• Oyun tahtası,
• 5’erli iki gruptan toplam 10 piyon (18. Sülale zamanında -yaklaşık M.Ö.1570-1293- oyun kurallarında değişikliğe gidilerek piyon sayısı 7’den 5’e inmiştir).
• Hamle sayısını belirlemek için bir yönü boyalı 4 adet çubuk.

Çubukların boyalı ya da boyasız yönlerine göre oyuncunun hamle sayısı değişmektedir:

• Sadece bir yönü renksiz çubuk gelirse: Piyon bir kare ilerletilir ve oyuncu çubukları yeniden atarak ekstra hamle hakkı kazanır.
• Yönü renksiz iki tane çubuk gelirse: Piyon iki kare ilerletilir.
• Yönü renksiz üç tane çubuk gelirse: Piyon üç kare ilerletilir.
• Tüm çubukların renksiz yönü gelirse: Piyon dört kare ilerletilir ve oyuncu çubukları yeniden atarak ekstra hamle hakkı kazanır.
• Tüm çubukların renkli yönü gelirse: Piyon beş kare ilerletilir ve oyuncu çubukları yeniden atarak ekstra hamle hakkı kazanır.

Dikkat: Hamle sayısı piyonlar arasında bölüştürülemez. Yani tek hamle sayısı ile sadece tek piyon hareket ettirilebilir.

Oyunun aşamaları, oyun tahtasındaki önemli alanlar ve özel durumlara göz atarsak;

• Piyonlar aşağıdaki şekilde ilk on kareye dizilir. Görüldüğü üzere rakip piyonları iç içe şekildedir.

• Sırası gelen oyuncu çubukları atar. Gelen sayıya göre bir piyonunu hareket ettirir.

• İlk önce on numaralı karede yer alan piyon oyuna başlar. Piyonlar birbirlerinin üzerinden atlayabilir. Eğer rakibinizin piyonu sizin piyonunuzun bulunduğu kare üzerine gelirse iki piyon yer değiştirir. Ancak iki piyon da aynı oyuncuya aitse böyle bir hamle yapılamaz.

• Eğer bir oyuncunun ardı ardına iki ya da daha fazla piyonu varsa karşı oyuncu bu piyonlara hamle yapamaz.
• Eğer bir oyuncunun üç piyonu ardı ardına 10,11,12 ya da 20,21,22 numaralı kareler üzerindeyse rakip oyuncunun piyonlarını bloklar. Diğer oyuncunun piyonları geçemez. Fakat dikey yönde aynı piyondan bulunması blok yapma imkânı vermez.

• Eğer her iki yönde de rakibinizin piyonları size blok yaptıysa otomatik olarak hamle hakkınızı kaybedersiniz.

• 15, 26, 28 ve 29 numaralı karelerde oyuncular birbirleri engelleyemezler ya da hamle yapamazlar.
• 26. kareye gelmek zorunludur. Eğer mevcut hamle sayısı 26. kareye uğramadan geçiyorsa piyon 15. kareye döner. Eğer 15. kare doluysa piyon, 15. karenin önündeki ya da arkasındaki en yakın boş kareye geri gider.
• 27. kare tuzaktır. Bu kare üzerindeki piyonun iki seçeneği vardır; 15. Kareye  (eğer doluysa ona en yakın önündeki ya da arkasındaki boş kareye) geri gidebilir veya yeniden zar atıp 4 getirirse piyonu oyundan çıkarabilir.
• Eğer blok vb. bir nedenden dolayı piyon ileri doğru hareket edemiyorsa oyuncu piyonunu geriye hareket ettirebilir veya hamle imkânı bulunmuyorsa pas geçebilir.
• Piyon, 28. ve 29. karelerdeyse dışarı çıkabilmek için 28. karede üç, 29. karede iki getirmesi gerekir.
• 30. kareye gelen piyon, atılan çubukların sonucunda gelecek herhangi bir sayı ile dışarı çıkarak oyunu tamamlar.
• Piyonlarının tamamını ilk bitiren oyuncu kazanır.

 

(1) Peter Piccione’nin çalışmasında bahsi geçen yirmi karelik oyunun Tjaw(Hırsız) isimli, kuralları bilinmeyen başka bir oyuna ait olduğu geçer. Fakat bu yirmi karelik oyundaki karelerin ve sembollerin dizilimi Irvin Finkel’in çalışmasında belirttiği yirmi kare oyunun M.Ö. 3. binyıldaki ilk versiyonuyla örtüştüğü de görülebilir. Detaylı bilgi için:
Piccione, Peter.1980. In Search of the Meaning of Senet. Archeology 33 (July/August 1980): 55-58
Finkel, Irving. 2007. On The Rules for the Royal Game of Ur. Academia

(2) Oyun hakkında bilgilendirme içeren kısa bir video: