Fantastik Fantastik Edebiyat Makale Makale

Fantastik Kurgunun Alt Türleri

Mitolojik Fantezi (Mythic Fiction):

Mitolojik öğelerin, gerçek hayat ile harmanlandığı alt türdür. Mitolojik tanrıların yeryüzüne inip insanlar arasında dolaştıkları, mitolojik yaratıkların günlük hayatta bulundukları bir anlatımdır. Mesela Zeus’un Yunan Mitolojisi anlatımlarında İda Dağı’na inmesi mitoloji iken, aynı Zeus’un bu sefer günümüz Balıkesir dolaylarındaki İda Dağı’ndaki altın arama projesini durdurmak için gelmesi mitolojik fantezi olacaktır. Bu alt tür, “Çağdaş Fantezi” ile birbirine çok yakındır. Neil Gaiman’ın “Amerikan Tanrıları” (American Gods) ve “Anansi Boys” kitapları ve Guillermo Del Toro’nun yazıp yönettiği “Pan’ın Labirenti” (Pan’s Labyrinth) filmi, bu alt türü güzel şekilde yansıtır. Yine Neil Gaiman’ın yazdığı “Sandman” çizgi roman serisinde de bu alt türe ait birçok örnek görmek mümkündür.

Sandman
Sandman

Mitolojik fantezinin, Mythpunk olarak nitelendirilen bir de alt başlığı vardır;

Mythpunk:

Mythpunk, mitolojik fanteziden açıkça ayırt edilebilir bir özelliğe sahip değildir. Bu türün ismini, ilk olarak yazar Catherynne M. Valente kullanmıştır. Mitolojik ve folklorik öğelerin günlük yaşamda kullanılmasının yanında, tamamen bu öğeler ile yaratılmış evrenleri ve hikayeleri de konu alır. Genellikle kadın yazarlar bu türde örnekler vermiştir. Yine Catherynne M. Valente’nin yazdığı “Gece Bahçesinde” (In the Night Garden) isimli kitap bu türün en net örneklerindendir.

Peri Masalı Fantezisi (Fairytale Fantasy):

Masalsı hikayelerin anlatıldığı, perilerin, devlerin ve folklorik karakterlerin yer aldığı alt türdür. Grimm Kardeşler’in masalları bu alt türü en iyi örnekleyen kurgulardır. Avrupa halk hikayelerinde sıkça duyulan troller, devler, periler, cinler gibi fantastik yaratıklar bu türün ana karakterlerini oluşturur. Ayrıca masallarda yer alan karakterlerin günlük hayatta kullanılması da bu alt türe girer. Mesela DC Comics – Vertigo tarafından yayınlanan “Fables” çizgi romanı ve pek çok kişi tarafından izlenen “Once Upon A Time” dizisi, iyi birer örnek olarak gösterilir. Elfpunk türüne örnek verdiğim, Johann Ludwig Tieck’in yazdığı “Elfler” kitabı da bu alt türde yer alır.

Romantik Fantezi (Romantic Fantasy):

Duygusal davranışların, aşkın, sevginin öne çıktığı fantastik türdür. Fantastik bir dünyanın veya maceranın yanında aşk da hikayenin önemli bir parçasıdır. Bu tür eserlerde, aşkı uğruna savaşan kadın kahramanlar ve kadın savaşçıların yanı sıra intikam veya aşkını kurtarmak/korumak için savaşan erkek kahramanlar da bu hikayelerde büyük oranda yer alır. Mercedes Lackey’nin yazdığı “Kraliçe’nin Okları” (Arrows of the Queen) kitabı ile Tamora Pierce’ın yazdığı “Vahşi Büyü” (Wild Magic) kitabı bu alt türe iyi örneklerdir.

Süper Kahraman Fantezisi (Superhero Fantasy):

Bu alt tür, Amerika’da yaygınlaşan süper kahraman çizgi roman kültüründen sonra ortaya çıkmıştır. Hatta romanların bazıları, bilinen süper kahramanların hikayeleridir. Özel kostümler giymiş, süper güçleri olan karakterlerin hikayelerinin anlatıldığı, iyiliğin kötülüğe karşı savaşının konu alındığı alt türdür. George R.R. Martin’in editörlüğünü yaptığı “Vahşi Kartlar” (Wild Cards) serisi, C.J. Cherryh’nin yazdığı Süpermen romanı “Lois & Clark”, Ejderha Mızrağı serisinden tanıdığımız yazar Tracy Hickman’ın yazdığı “Wayne of Gotham” romanı bu türe örnek verilebilir.

Wayne of Gotham - Batman
Wayne of Gotham – Batman

Tarihsel Fantezi (Historical Fantasy):

Çok aşikar olduğu üzere günümüze göre tarihsel bir dönemin ele alındığı veya tarihsel bir dönemden/çağdan esinlenilen fantastik kurgulardır. Zaten tarihsel fantezi iki ayrı türde ele alınır. Bir tanesi direkt olarak dünya tarihinin bir bölümünü ele alan fantastik tür, diğeri de tarihsel bir dönemin fantastik değişikliklerle çarpıtıldığı türdür. Bunların her ikisi de tarihsel fantezi içerisindedir. Son zamanlarda hem dizisi hem kitapları ile adından sıkça söz ettiren, George R.R. Martin’in yazdığı “Buz ve Ateşin Şarkısı” serisi, tarihsel fantezi alt türüne iyi bir örnektir. Ayrıca C.J. Cherryh’nin “Rus Öyküleri” (The Russian Stories) isimli serisi de günümüz Rusya’sında geçen tarihsel fantastik örneğidir. Naomi Novik’in yazmış olduğu “Temeraire Serisi”, İhsan Oktay Anar’ın yazdığı “Puslu Kıtalar Atlası”, “Amat” kitapları başarılı örneklerdir.

George R.R. Martin - Buz ve Ateşin Şarkısı
George R.R. Martin – Buz ve Ateşin Şarkısı

Tarihsel fantezinin alt başlıkları da vardır;

Arthur Fantezisi (Arthurian Fantasy):

İngiliz kültüründen etkilenmiş olan, Kral Arthur’un Camelot’u yönettiği, büyücü Merlin’in büyüleriyle krallığı koruduğu, Yuvarlak Masa Şövalyeleri’nin adaleti sağladığı, Excalibur efsanelerinin anlatıldığı, Morgan le Fay, Gölün Hanımı (Lady of the Lake) gibi isimlerin geçtiği hikayelerdir. Bu türe pek çok örnek vardır. Marion Zimmer Bradley’nin yazdığı “Avalon’un Sisleri” (Mists of Avalon) kitabı, başrollerinde Sean Connery ve Richard Gere’ın oynadığı “İlk Şövalye” (First Knight) filmi, “Merlin” televizyon dizisi gibi öyküler bu türe en iyi örneklerdir.

Kelt Fantezisi (Celtic Fantasy):

Britanya adası, Fransa, İspanya ve Batı Avrupa dolaylarında yer alan Kelt kültürünü ele alan tarihsel kurgudur. Doğanın gücünün ele alındığı, ormanların kutsal sayıldığı, druidlerin doğal büyülerinin yer aldığı tarihsel efsanelerdir. Teresa Edgerton tarafından yazılan “Yeşil Aslan” (Green Lion) üçlemesi, bu alt tür için iyi bir örnektir.

Orta Çağ Fantezisi (Medieval Fantasy):

Tam olarak bilinen orta çağ dönemine yakın bir dönemi konu alan eserlerdir. Şatoların, krallıkların, derebeyliklerin, şövalyelerin ve krallıklar arasında gerçekleşen büyük savaşların konu alındığı bir türdür. Zaman zaman, bu alt türe unicorn, goblin gibi fantastik yaratıkların, büyü gibi fantastik olayların da eklendiği görülür. Birthright FRP sistemi bu dönemi güzel yansıtan bir oyundur. Guy Kavriel Kay’ın yazdığı, Sarantin Mozaik serisinin Bizans’ta geçen ilk kitabı “Sarantium’a Yolculuk” (Sailing to Sarantium) kitabı da bu türe örnektir.

Steampunk:

Aynı zamanda bilimkurgunun da alt türü olarak kabul edilen, bazı zamanlarda da tek başına bir tür olarak gösterilen bu alt tür; Viktoryen dönemde geçen, buharlı makinelerin ve mekanik teknoloji ile birlikte büyünün de yer aldığı tarihsel bir alt türdür. Bir elinde çakmaklı tabancası, diğer elinde büyü malzemeleri olan kahramanlar bu türün sıkça görülen karakterleridir. Büyünün ve teknolojinin başarıyla harmanlandığı eserler olarak karşımıza çıkar. “Arcanum” isimli bilgisayar oyunu, bunu en iyi ele alan eser örneklerindendir. Scott Westerfeld’in yazdığı “Leviathan” isimli kitapta da steampunk öğeleri bolca kullanılmıştır.

Tarihsel Yüksek Fantezi (Historical High Fantasy):

Bu alt kültür türünde, genellikle orta çağ ele alınır ancak diğer dönemler de işlenebilir. Mesela 13. yüzyılda İngiltere Kralı’nın korumalığını yapan ogrelar, kraliyet okçu birliğinin en iyi nişancıları olan elfler veya İngiltere adına yaptıkları muhteşem savaş aletleri ile düşmanları ezip geçen cüceler bu alt türe örnek gösterilebilir. Bilinen tarihsel öykülere fantastik yaratıklar eklemek, bu türde görülebilen bir yöntemdir.

Tarih Öncesi Fantezisi (Prehistoric Fantasy):

İlkel kabilelerin, mağaralarda yaşayan insanların veya dinozorların yer aldığı fantastik alt türdür. Kama-dişli kaplanlar, tüylü mamutlar ve benzer ilkel yaratıklar hikayelerde geçer. Bu türün en popüler örnekleri arasında Jean M. Auel’in yazdığı “Yeryüzü Çocukları” serisi, Sherlock Holmes’ün yazarı Arthur Conan Doyle’ın yazdığı, filmi de çekilen “Kayıp Dünya” (The Lost World) yer alır.

Uzakdoğu Fantezisi (Wuxia):

İmparatorluk dönemi Çin topraklarında geçen, Uzakdoğu kültüründeki fantastik öğelerle bezeli öyküler görülür. Abartılı Kung-fu dövüşleri, bölgeye ait silahlar ve kıyafetler ile süslenmiştir. Wuxia ismi, kahramanlık ve onur anlamına gelen felsefedeki “xia” sözcüğü ile Uzakdoğu dövüş sanatlarını tasvir eden “wu” sözcüğünden türemiştir. Xia felsefesini takip eden kılıç ustalarına “xiake” (onurlu konuk) adı verilir. Bu kültür, Japonya’da samuray, İngiltere’de şövalye, Amerika’da da silahşor olarak tasvir edilir. Bu türdeki en iyi örnek, Ang Lee’nin yönettiği “Kaplan ve Ejderha” (Crouching Tiger, Hidden Dragon) filmidir.

Toplumsal Fantezi (Fantasy of Manners):

Toplumsal fantezide, dünyayı ele geçirmeye çalışan kötü büyücüye veya şeytani yaratıklara karşı bir savaş yoktur. Bu alt türde, genellikle toplumsal sınıflar arası savaş ele alınır. Fantasy of manners terimi, ilk olarak 1991 yılında bilimkurgu eleştirmeni Donald G. Keller’ın The New York Review of Science Fiction dergisinde yazdığı “The Manner of Fantasy” makalesinde kullanılmıştır. Genel olarak Alexander Dumas’nın “Üç Silahşorler” kitabındaki kurgudan esinlenilmiştir ancak bu alt türde fantastik yaratıklar vardır. Örnek olarak, kendilerine zulüm eden şeytani yaratıklara başkaldıran gnomlar örnek gösterilebilir. Steven Brust’un “Vlad Taltos” serisi bu alt türün örneklerindendir.

Ejderha Mızrağı
Ejderha Mızrağı

Yüksek Fantezi (High Fantasy):

Yüksek fantezi (high fantasy) alt türü, fantastik kurgu eserlerinde çokça kullanılan türdür. Fantezi okurları da bu alt türün ismini sıkça duyarlar. Bu alt tür, epik fantezi olarak da kullanılır. Sıklıkla iyi ile kötü arasındaki savaşı, fantastik yaratıklar ve fantastik diyarlar kullanarak anlatır. Günümüze, toplumumuza veya tarihimize çok fazla gönderme yapabilir, çeşitli önerme ve metaforlar kullanır. Yaşanan olaylar genellikle tüm toplumları ve diyarı etkiler. Bu olaylar sadece bir kahramanın kişisel meselesi değil tüm toplumun ve canlıların meselesi olacak boyutta yaşanır. Yüzüklerin Efendisi, Narnia Günlükleri, Zaman Çarkı, Ejderha Mızrağı gibi en çok okunan seriler bu alt türe aittir. Ülkemizde yer alan fantastik eserlerin çoğu da bu alt tür altında yer alır.

Umarım fantazyanın ne kadar detaylı bir tür olduğunu kısaca da olsa açıklayabilmişimdir. Bu yazının gelecek nesillere de faydalı olması dileklerimle…

Bu yazı ilk olarak FRPNET'te yayınlanmıştır.
Görsel: Kerem Beyit - Steel Dragon

 

Okuduğunuz için teşekkürler

Fikirlerinizi paylaşmanız bizi çok sevindirir.
Yorum yazarak bizi daha iyi içerikler hazırlamak için destekleyebilirsiniz.

Düşüncelerini Paylaş



avatar

Kayra Küpçü

2 Yorum

Yorum yazmak için tıklayın

  • Fantastik kurgunun alt türleri ağaç dalları gibi çoğalıyor, her gün yeni yeni alt türler oluşmaya başlıyor. Örnek olarak ben son zamanlarda bizim günlerimizden başka dünyalara ya da eski tarihi zamanlara düşmüş olan insanlar hakkında maceraları okuyorum, bu da dal fantastik dünyasının ayrı bir alt türü olmuş diye biliriz.

Son Yazılarımız

44. Sayı Spotify’da

44. Sayı Spotify'da